Przepisów kontratypowych (czyli wyłączających odpowiedzialność karną, gdy mimo naruszenia zakazu, normalnie na co dzień spenalizowanego, ktoś wg ustawy literalnie „nie popełnia przestępstwa”) w epidemii COVID-19 było już kilka:
- Wciąż na 17.09.2020 obowiązujący od 31.03.2020 przepis art. 15s ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.) dodany przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568, z późn. zm.), który w efekcie stanowi: „Nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 17 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1440, …): 1) nieustalenie lub niedochodzenie od strony umowy, o której mowa w art. 15r ust. 1, należności powstałych w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy w sprawie zamówienia publicznego na skutek okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w art. 15r ust. 1; 2) zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego zgodnie z art. 15r ust. 4”.
- Wciąż na 17.09.2020 obowiązujący od 31.03.2020 przepis art. 15t ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.) dodany przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568, z późn. zm.), który w efekcie stanowi: „Nie popełnia przestępstwa, o którym mowa w art. 296 § 1–4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, kto nie ustala lub nie dochodzi od strony umowy, o której mowa w art. 15r ust. 1, należności powstałych w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy w sprawie zamówienia publicznego na skutek okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w art. 15r ust. 1, lub zmienia umowę w sprawie zamówienia publicznego zgodnie z art. 15r ust. 4”.
- Obowiązujący od 31.03.2020 do 18.04.2020 przepis art. 15w ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.) dodany przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568, z późn. zm.), który w efekcie stanowił: „Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 lub art. 296 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, deliktu dyscyplinarnego ani czynu, o którym mowa w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, kto w okresie stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, nabywając towary lub usługi niezbędne dla zwalczania tej epidemii narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące w tym zakresie przepisy, jeżeli działa w interesie społecznym, zaś bez dopuszczenia się tych naruszeń nabycie tych towarów lub usług nie mogłoby zostać zrealizowane albo byłoby istotnie zagrożone”, ale został uchylony przez art. 73 pkt 29 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 695, z późn. zm.).
- Wciąż na 17.09.2020 obowiązujący od 18.04.2020 przepis art. 15zzzzzc ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.) dodany przez art. 73 pkt 57 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 695, z późn. zm.), który w efekcie stanowi swoisty kontratyp dyscypliny finansowej: „Nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 i 2, art. 8 pkt 2 i 3 oraz art. 9 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych: 1) nieustalenie lub niedochodzenie od organizacji pozarządowej lub podmiotu, o którym mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, należności powstałych w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, o której mowa w art. 15zzzzzb ust. 1; 2) zmiana umowy zgodnie z art. 15zzzzzb ust. 2; 3) odstąpienie od dochodzenia należności, o którym mowa w art. 15zzze ust. 2-3a, art. 15zzzf oraz art. 15zzzg ust. 2”.
- Wciąż na 17.09.2020 obowiązujący od 18.04.2020 przepis art. 15zzzzzd ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.) dodany przez art. 73 pkt 57 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 695, z późn. zm.), który w efekcie stanowi: „Nie popełnia przestępstwa, o którym mowa w art. 296 § 1-4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, kto nie ustala lub nie dochodzi od organizacji pozarządowej lub podmiotu, o którym mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, należności powstałych w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, o której mowa w art. 15zzzzzb ust. 1, lub zmienia umowę zgodnie z art. 15zzzzzb ust. 2”.
- Wciąż na 17.09.2020 obowiązujący od 18.04.2020 przepis art. 76 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 695, z późn. zm.), który stanowi: „Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 lub art. 296 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1950 i 2128 oraz z 2020 r. poz. 568), deliktu, deliktu dyscyplinarnego ani czynu, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1440, …), kto realizuje w interesie publicznym obowiązki i zadania związane ze zwalczaniem skutków COVID-19, w tym społeczno-gospodarczych, nałożone imiennie na reprezentowany przez niego podmiot w drodze ustawy lub na gruncie postanowień umowy, o której mowa w art. 21a ust. 5 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (Dz. U. poz. 1572 …), jeżeli kieruje się zwalczaniem tych skutków”.
- Obowiązujący od 01.04.2020 do 04.09.2020 przepis art. 10c ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.) dodany przez art. 15 pkt 7 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. poz. 567, z późn. zm.), który w efekcie stanowił: „Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 lub art. 296 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1950 …), deliktu dyscyplinarnego ani czynu, o którym mowa w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1440, …), kto w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, nabywając towary lub usługi niezbędne dla zwalczania tej choroby zakaźnej, narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące w tym zakresie przepisy, jeżeli działa w interesie społecznym, zaś bez dopuszczenia się tych naruszeń nabycie tych towarów lub usług nie mogłoby zostać zrealizowane albo byłoby istotnie zagrożone”, ale zgodnie z art. 36 ww. ustawy pierwotnej z 2 marca wygasł z upływem 180 dni od wejścia w życie pierwotnej ustawy, czyli wygasł 05.09.2020.
- Projektowany jeszcze nieobowiązujący przepis art. 10d ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, z późn. zm.), który ma zostać dodany przez art. 1 pkt 1 projektu ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Druk Sejmowy nr 539), który ma stanowić: „Nie popełnia przestępstwa, kto w celu przeciwdziałania COVID-19 narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące przepisy, jeżeli działa w interesie społecznym i bez naruszenia tych obowiązków lub przepisów podjęte działanie nie byłoby możliwe lub byłoby istotnie utrudnione”. Po poprawce KP PiS przepis ten być może będzie brzmiał: „Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 i 3 lub art. 296 § 1, 1a, 3 i 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444), kto, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, działając w celu przeciwdziałania COVID-19, narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące przepisy, jeżeli bez dopuszczenia się tych naruszeń podjęte działania nie mogłyby zostać zrealizowane albo byłyby istotnie zagrożone, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego”. Zgodnie z projektowanym nieobowiązującym nowym brzmieniem art. 36 ust. 1 ww. ustawy w brzmieniu, które ma nadać art. 1 pkt 2 lit. a ww. projektu, przepis byłby wieczysty i wyjęty spod ogólnej utraty mocy po upływie 180 dni od wejścia w życie pierwotnej ustawy, co dotknęło art. 10c nim wnioskodawcy zorientowali się, że im właśnie wygasł. Projektodawcy uzasadniają, że „(…) [k]onstrukcja proponowanego kontratypu nawiązuje do konstrukcji stanu wyższej konieczności (…)”, a „(…) [r]ozwojowy charakter walki z pandemią COVID-19 oraz konieczność podejmowania dynamicznych działań mających na celu przeciwdziałanie skutkom pandemii, muszą mieć swoją podstawę prawną i legitymizować pierwszeństwo dążenia do ochrony życia ludzkiego nad niekiedy negatywne skutki podjętych działań. Dlatego też zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi jakie powoduje zakażenie COVID-19 i konieczność podejmowania niezwłocznie wszelkich działań przeciwdziałających temu stanowi, wydaje się być wystarczającym uzasadnieniem dla określenia terminu wejścia w życie ustawy (…)”. Prace ustawodawcze utknęły w sejmowej zamrażarce marszałka.
- [edit 01.12.2021] Obowiązujący od 29.11.2020 przepis art. 24 ustawy z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 (Dz. U. poz. 2112 i 2113; ex Druk Sejmowy 683), który stanowi: „Nie popełnia przestępstwa, o którym mowa w art. 155, art. 156 § 2, art. 157 § 3 lub art. 160 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 i 1517), ten, kto w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, udzielając świadczeń zdrowotnych na podstawie ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2020 r. poz. 514, 567, 1291 i 1493), ustawy z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera (Dz. U. z 2018 r. poz. 2150 oraz z 2020 r. poz. 1291), ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2020 r. poz. 562, 567, 945 i 1493), ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z 2020 r. poz. 882 i 2112) albo ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19 i działając w szczególnych okolicznościach, dopuścił się czynu zabronionego, chyba że spowodowany skutek był wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach”.
- [edit 15.04.2022] W pierwotnym projekcie (IX/2069 s. 55+64 art. 71+82) oraz brzmieniu przekazanym do Senatu (s. 66+76 art. 82+94) zamierzano w ustawie z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych … dodać art. 26a stanowiący o tym, że „nie popełnia przestępstwa sprawca, w tym będący pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie wyboru, czynu zabronionego określonego w art. 231 § 1 lub 3 ustawy … Kodeks karny … oraz nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów” [w przypadku tam określonego czynu — w tym w trakcie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii], jak również w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców … dodać art. 9a stanowiący o tym, że „nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w art. 296 § 1, 1a, 3 lub 4 ustawy … Kodeks karny” [w przypadku tam określonego czynu]. Senat to zakwestionował (IX/653 s. 16 poprawka nr 51 skreślić art. 82+94), sejmowa komisja zarekomendowała sejmowi przyjąć senacką poprawkę nr 51 (IX/2084 s. 3) i ten wniosek sejmowej komisji — sejm głosowaniem przyjął (IX/50/205 12.03.2022 o 11:35:05). Dlatego w uchwalonej ustawie, wbrew twierdzeniom mediów (np. Krupa-Dąbrowska PrawoPL/WK), na ten moment wciąż nie ma takich przepisów zwalniających z odpowiedzialności.
W skrócie i uproszczeniu, dopuszczalne są lub były pod pewnymi warunkami, z powodu i w czasie COVID-19:
- nieustalenie lub niedochodzenie należności albo zmiana umowy o zamówienie publiczne (→15s+15t) lub dotacyjnej/NGO (→15zzzzzc+15zzzzzd);
- nabycie towaru/usługi z naruszeniem obowiązków służbowych lub prawa (→15w+10c, być może +10d);
- wykonywanie poleceń nałożonych ustawą lub umową Ministra Rozwoju z Polskim Funduszem Rozwoju (→76).
twarz zakneblowana drutem z płotu, fot. Pixabay 4877524 hunt-er